تاریخچه قهوه در اسلام و ایران

تاریخ قهوه در اسلام

 

 

دین اسلام نوشیدنی‌های الکلی را حرام به‌شمار می‌آورد و نوشیدنی قهوه به‌عنوان جایگزینی برای نوشیدنی‌های الکلی استفاده می‌شد. این نوشیدنی از قرن ۱۳ میلادی بسیار محبوب و مقبول شد و تا اوایل قرن ۱۵ میلادی در مصر، شام و عثمانی بسیار مصرف می‌گردید و در همهٔ این شهرها قهوه‌خانه‌هایی برپا شد، مقامات مذهبی در مکه، قاهره و استانبول تلاش کردند تا مصرف آن را ممنوع کنند، علما اسلام بر سر شباهت اثرات قهوه و الکل بحث می‌کردند و برخی به این اشاره می‌کردند که دست به دست کردن قوری قهوه، بی شباهت به دست به دست کردن پیاله شراب، نوشیدنی ممنوعه در اسلام نیست، اما در آخر با نوشیدن قهوه موافقت کردند. قهوه‌خانه نهاد جدیدی بود که مردان در آن جمع می‌شدند و به صحبت کردن، شعرخوانی و بازی‌هایی مانند تخته نرد و شطرنج می‌پرداختند. آن‌ها به مرکزی برای تجمع متفکران و به صورت ضمنی به رقیبی برای مسجد به عنوان محل ملاقات جمعی بدل شده بودند. برخی عالمان دینی معتقد بودند که قهوه‌خانه حتی از میکده هم بدتر است و مقامات هم متوجه شده بودند که این اماکن می‌تواند تبدیل به لانه‌های فتنه شود همچنین قهوه زمانی نوشیدنی شیطان نامیده می شد. سلطان «مراد چهارم» در سال ۱۶۳۳، از حاکمان امپراطوری عثمانی برای افرادی که در ملاعام این نوشیدنی تلخ را می نوشیدند، حکم اعدام صادر کرد. همچنین در روایت ها آمده است وی با چهره ای مبدل در خیابان های استانبول پرسه می زد و افرادی را که در حال نوشیدن قهوه بودند، با قداره گردن می زد. با این حال همه تلاش‌ها برای ممنوعیت مصرف قهوه، حتی با وجود صدور حکم اعدام در دورهٔ سلطان مراد چهارم (۱۶۲۳ تا ۱۶۴۰ میلادی)، به شکست انجامید. نهایتاً عالمان دینی به اجماع رسیدند که مصرف قهوه مباح است. از سویی، کافی شاپ به حدی در انگلستان سده هفدهم محبوبیت یافت که مردان ساعات زیادی را در آنجا صرف می کردند تا جایی که زنان را به تنظیم دادخواست هایی علیه قهوه مجبور کرد. گفته می شود «فردریک دوم» پادشاه روسیه اواخر سده هجدهم بیانیه ای در ممنوعیت مصرف قهوه صادر و مردم را به نوشیدن مشروبات الکلی به جای قهوه ترغیب کرد. وی معتقد بود نمی توان روی قدرت تاب آوری نظامیانی که قهوه می نوشند، در جنگ حساب باز کرد. قهوه برای اولین بار در سده یازدهم در اتیوپی کشف شد، زمانی که یک بزچران مشاهده کرد بزهایش پس از جویدن دانه هایی قرمز رنگ، می خرامند و سر و صدا می کنند. وی سپس خود این دانه ها را امتحان کرد و حس شعفی به او دست داد و به پیشنهاد همسرش دانه ها را به صومعه ای تحویل داد. راهب اعظم صومعه پس از شنیدن داستان وی، آن را کار شیطان برشمرد و دانه ها را در آتش انداخت. دیری نپایید که عطری خوش در صومعه پیچید و راهبه های دیگر را به تکاپو انداخت. سپس دانه ها از آتش بیرون آورده شد و به دستور راهب اعظم، داخل آب جوش خیسانده شد. آن شب، راهبه های آن صومعه، آن نوشیدنی را نوشیدند و با خود عهد بستند برای بیدار ماندن در جریان مراسم طولانی مذهبی شان، هر روز از آن مصرف کنند. سوابق تاریخی نشان می دهد تجار اتیوپیایی و سودانی که بیش از ۶۰۰ سال پیش به یمن سفر می کردند، دانه های قهوه را در مسیر سفر می جویدند تا از این مسافرت سخت و دشوار جان به در برند.

قهوه در ایران

قهوه در زمان صفویه جای خود را در میان نوشیدنی‌های روزانه ایرانی‌ها باز کرد و نمونه‌ای است از ورود ایران به شبکه اقتصادی جهانی آن دوران. تا قرن نوزدهم که چای به نوشیدنی غالب مردم تبدیل شد. (هنوز در ایران کلمهٔ قهوه‌خانه حتی به مکان‌هایی که در آن چای سرو می‌شود هم گفته می‌شود که نشان می‌دهد قهوه در ایران متداول‌تر از چای بوده یا قبل از ورود چای، پای خود را به ایران باز کرده) همچنان این ماده سیاه و تلخ بسته به منطقهٔ جغرافیایی و طبقهٔ اجتماعی دوستداران خود را داشت. امروزه نوشیدن انواع قهوه از جمله قهوه فرانسه، اسپرسو، کاپوچینو و قهوه فوری و شیر قهوه طرفداران زیادی پیدا کرده. البته قهوه ترک به‌خاطر محبوبیت میان ایرانیان ارمنی از گذشته در میان مردم رایج بوده و به‌واسطه فال قهوه جایگاه خاص خود را داشته. قهوه از قرن نهم میلادی در ایران نوشیده می‌شد. صوفی‌ها با کمک نوشیدن قهوه می‌توانستند خود را برای انجام مراسم مذهبی بیدار نگه دارند. در دوران صفوی بود که قهوه‌خانه‌ها به‌عنوان مکان‌هایی برای تجمع شاعران و هنرمندان در ایران رواج پیدا کرد. در سال ۱۶۶۴ کاشف الدین یک داروشناس صفوی، یک رساله در مورد ارزش‌ها و خصوصیات قهوه به شاه عباس دوم تقدیم کرد. تاریخ فرهنگ نوشیدن چای در ایران تنها از انتهای قرن پانزدهم شروع شد. از آنجایی که کشورهای تولید کنند قهوه مسافت زیادی تا ایران داشتند، حمل و نقل قهوه به ایران مشکلات بسیار داشت